De inzet van honden in coachtrajecten
Honden worden steeds meer ingezet bij de begeleiding van mensen in hun persoonlijke ontwikkeling. Collega Daan van Gelooven schreef het informatieve artikel De hond als assistent bij coaching waarin de lezer wegwijs wordt gemaakt in het fenomeen ‘coachen met honden’. Wij sluiten daarop aan met een serie artikelen waarbij we bepaalde aspecten uit het werkveld bespreken aan de hand van verhelderende theorie en een waargebeurde casus.
Wat doet de hond met ons gedrag?
Honden reageren op ons gedrag. Vraag een hondenliefhebber naar een voorbeeld en hij zal er gelijk meerdere kunnen opnoemen. Honden weten wanneer we verdrietig zijn, worden blij als wij blij zijn en gaan ons uit de weg als we boos zijn. Honden hebben een ‘neus’ voor veranderingen in onze gemoedstoestand. Het zijn meesters in het lezen van non-verbale communicatie (de taal van ons lichaam). Het gaat hierbij niet alleen om de grotere gebaren waarmee bijvoorbeeld bepaalde commando’s ondersteund worden, maar ook om minieme veranderingen in onze spierspanning, ademhaling, houding en geur en energie. Doordat honden zo goed in staat zijn deze veranderingen op te merken en erop reageren, geven zij ons waardevolle informatie over onszelf. Binnen coachtrajecten waar de hond wordt ingezet als co-coach, wordt dankbaar gebruik gemaakt van deze mooie eigenschap. Een coach begeleidt mensen in hun persoonlijke ontwikkeling, bij het maken van (levens)keuzes en bij het vinden van innerlijke kracht. Mensen nemen een coach in de arm als ze voor vraagstukken staan waar ze met dat wat ze zelf al weten (waar ze zich bewust van zijn) niet verder komen. Het antwoord is dan te vinden in de onderbewuste lagen van de persoonlijkheid. Een coach met honden zet jouw hond, of een coachhond, in om jou inzicht te geven in deze diepere lagen.
Met dit artikel willen we je meenemen in ons vakgebied: het coachen met inzet van honden en hoe wij kunnen leren van honden.
Honden en non-verbale communicatie
Honden communiceren non-verbaal. Niet alleen met, vaak minutieuze, bewegingen maar ook met geur. Een wereld van taal die veelal aan ons mensen voorbij gaat. Honden kunnen wel degelijk geluid maken, maar eigenlijk is dat een verwaarloosbaar deel van hun communicatie. Doordat de non-verbale vorm van communicatie voor honden vanzelfsprekend is, zijn zij ook heel goed in staat ons te ‘lezen’. Honden letten helemaal niet zo op onze woorden, maar wel op alles wat er met en in ons lichaam gebeurt. Elke emotie van ons gaat gepaard met verandering in houding, mimiek, spierspanning en geur. Elk verbaal commando wordt ondersteund met ons lichaam, en vaak ook met emotie (zeker als de hond niet luistert!). Honden registreren dit en reageren daarop. Soms lijkt het alsof de hond eerder weet wat wij van hem willen, dan wijzelf. En dat is vaak ook zo! Veel van onze gedragingen verlopen in een , vaak onbewust, patroon. We ervaren een emotie, we komen in beweging en we ondernemen actie. Als dit patroon zich met enige regelmaat herhaalt, zal de hond gaan anticiperen. Dat voelt aan alsof de hond ons begrijpt.
De kunst van het afstemmen
Maar het gaat verder dan gedrag. Veel mensen zullen verhalen kunnen vertellen over de fijngevoeligheid van hun hond, dat deze in staat is de energie op te pikken van gedachten en emoties. Of de hond dezelfde gedachten heeft als wij, weten we niet. Daar wordt nog volop onderzoek naar gedaan. We weten wel dat hij, vanuit zijn natuur, alleen kan overleven als hij zich aanpast aan de omstandigheden en dat kan alleen als hij heel goed kan afstemmen op degene waar hij mee samenleeft. De kunst of de gave van het afstemmen maakt de hond zo bijzonder voor ons. Hij voegt, matcht en volgt. Dat geeft ons een prettig gevoel; de hond gedraagt zich als een goede vriend.
Interactie
Ons gedrag en onze gedachten hebben dus een enorme impact op de viervoeters in ons leven. Ze zijn vaak bij ons en verkeren constant in onze invloedssfeer. Zij reageren op ons, er ontstaat interactie. Nu is het zo dat slechts een klein deel van ons gedrag en denken door onze bewuste wil gestuurd wordt. Het leeuwendeel van ons gedrag ontstaat zonder dat we ons ervan bewust zijn. Ons zelfbeeld, de manier waarop we in het leven staan, hoe we ergens over denken, vroegere ervaringen die in ons onderbewustzijn opgeslagen zijn, dit alles is van grote invloed op onze gemoedstoestand en daarmee ook op onze (non-verbale) communicatie.
Er is dus bij ons allemaal een buitenkant en een binnenkant, vol met vaak onbekende lagen. Honden ervaren zowel de buiten- als binnenkant. Aangezien de binnenkant de grootste invloed heeft op onze communicatie, reageren zij voornamelijk op onze binnenkant. Het deel waar wij ons veelal niet van bewust zijn.
Spiegelen
Doordat we ons vaak niet bewust zijn van ons gedrag of de onderliggende laag die ons gedrag beïnvloedt, kan het zijn dat een hond gedrag vertoont wat je in eerste instantie niet kunt plaatsen. Zo kunnen honden angstig worden bij een boze sfeer in huis of onrustig reageren als jij van binnen nerveus bent. Als je hun gedrag opmerkt, zou je de link kunnen leggen en bewust worden van wat er zich in jou afspeelt. In die zin kunnen honden feedback geven over jouw gemoedstoestand of de sfeer in huis. Dit wordt ‘spiegelen’ genoemd.
Het spiegelen geeft informatie over wat er daadwerkelijk aan de hand is. Afhankelijk van de setting kan de hond informatie geven over jou zelf, maar ook over bijvoorbeeld de samenwerking tussen twee of meer personen. Ook bij probleemgevend gedrag van de hond kan het zinvol zijn om te onderzoeken of de hond gedrag van de eigenaar of de leefsituatie spiegelt.
Honden kunnen je veel wijze lessen leren.
Wijze lessen van Franka en Lola
Hoe honden omgaan met ons onbewuste gedrag en hoe een coach deze spiegelinformatie kan inbrengen in de coachsessie, illustreren we aan de hand van een praktijkvoorbeeld.
Elise kwam bij ons met de vraag hoe zij beter haar grenzen aan zou kunnen geven. In haar werk als intern begeleider op een basisschool en met haar puberkinderen had zij daar geen enkele moeite mee, maar met haar ex-man en haar zus leek het wel alsof ze alles maar over zich heen liet komen. Haar ex-man kwam zijn afspraken niet na. De alimentatie werd altijd te laat betaald en als hij voor de kinderen zou zorgen, kwam hij regelmatig niet opdagen. De zus van Elise bemoeide zich met vrijwel alles: de opvoeding van de kinderen en het huishouden. Ze schroomde niet om zo maar de keukenkastjes opnieuw in te richten. Elise had last van het gedrag van haar ex en van haar zus, maar meer nog van haar eigen opstelling. Ze was kwaad op zichzelf dat ze het steeds weer liet gebeuren en wilde graag weten hoe zij dit kon veranderen.
Na de kennismaking en het vaststellen van de coachvraag van Elise, werden de honden Franka en Lola erbij gehaald. Elise gaf aan dat ze het eigenlijk heel spannend vond om met honden te gaan werken. Ze had de afspraak gemaakt op advies van een goede vriendin, maar realiseerde ze zich nu pas dat ze het eigenlijk best wel eng vond.
Franka en Lola kwamen nieuwsgierig op Elise af, die rechtop bleef staan zonder de honden aan te spreken. Franka snuffelde even en liep weg. Lola daarentegen duwde haar heel lijf tegen de benen van Elise en likte aan haar handen. Elise stond stil, zei niets en raakte Lola niet aan. Op de vraag hoe ze het vond dat Lola dit deed, zei Elise: “Heel vervelend”. Voordat we Lola konden vragen om bij Elise weg te gaan, kwam Franka aanlopen en duwde Lola weg bij Elise. Franka vormde een buffer tussen Elise en Lola. Elise haalde opgelucht adem. De vraag waarom ze Lola niet had weggestuurd, werd beantwoord met talloze redenen: Het was zielig om Lola weg te sturen, ze vond dat ze zich niet moest aanstellen, ze wilde de coach niet voor het hoofd stoten, ze wilde aardig gevonden en daar paste een afwijzing van de honden niet bij. Elise realiseerde zich dat haar gedachten haar daadwerkelijke gevoel overtroefden.
Elise kreeg de opdracht om, met één of beide honden aan de lijn, over het terrein te lopen. Zij kon zelf de route bepalen. Elise besloot met beide honden te gaan. Ze vatte de instructies voor zichzelf nog even samen en ging kordaat op pad. Zodra ze de riemen in haar hand had, kwam Franka tussen Elise en Lola inlopen. Franka zorgde ervoor dat ze zelf constant ongeveer dertig centimeter afstand hield waardoor Elise geen enkele keer tijdens de oefening in contact kwam met de honden. Elise stapte stevig door, maakte diverse bochten en de honden volgden haar keurig. Zodra ze klaar was met haar opdracht, veranderde de houding van Elise. Haar schouders zakten naar voren en met een onzekere glimlach gaf ze de riemen terug.
Op de vraag hoe ze vond dat het gegaan was, vertelde ze dat ze zich heel zeker voelde tijdens de oefening omdat ze wist wat ze moest doen. Ze werd onzeker toen ze klaar was; allerlei vragen kwamen in haar op. Had ze het wel goed gedaan? Waren de coaches tevreden? Waren de honden wel happy?
Het was Elise opgevallen dat Franka afstand had gehouden. Op de vraag of ze het prettig vond dat Franka zo voor haar zorgde, reageerde ze scherp dat ze het niet nodig vond dat er voor haar werd gezorgd. We maakten de
verbinding met het begin van de sessie en het feit dat Lola zo dicht in haar persoonlijke ruimte kon komen waarbij Franka ingreep en ruimte creëerde. Elise realiseerde zich dat ze, ook al wees ze op bewust niveau zorg af, onbewust blijkbaar wel zorgbehoefte uitstraalde.
Op dat moment leek er een deur open te gaan in het hoofd van Elise en ontstonden er allerlei inzichten. De bemoeizucht van haar zus was een voortvloeisel uit hun jeugd. Hun ouders konden niet goed voor hen zorgen, dus had haar oudere zus die taak over genomen. Dat zorgen deed ze nog steeds en Elise bleef in haar rol als kleine zus. Elise had het idee dat ze haar zus zou kwetsen als ze er over zou beginnen, haar zus bedoelde het immers zo goed. Dat ze daarmee voorbij ging aan haar eigen behoeften werd nu duidelijk.
Bij haar ex-man was het net andersom. Hij was altijd een soort derde kind voor haar geweest. Hij kwam vaak in de problemen. Dat loste zij dan weer op. Nu, na de scheiding, bleef Elise bang dat hij zich weer in de nesten zou werken en durfde hem daarom niet los te laten. Ze durfde hem ook niet aan te spreken op zijn gedrag uit angst dat hij uit het leven van haar en haar kinderen zou verdwijnen. Als gevolg van al die gedachten stelde ze geen grenzen aan hem.
In haar werk en in de relatie met haar kinderen was Elise wèl zeker van zichzelf; daar was ze in haar element, dat voelde ‘helemaal als haar terrein’. Ze was helder in haar communicatie en kon duidelijke grenzen aangeven.
Het verloop van de coachsessie weerspiegelde deze lagen in de persoonlijkheid van Elise. Zodra zij het gevoel kreeg dat ze de goedkeuring van iemand (mens of hond) zou verspelen, werd haar gedrag twijfelachtig en vervaagden of verdwenen haar grenzen. Hierdoor konden anderen in haar ruimte komen, door voor haar te gaan zorgen of haar te claimen. Franka en Lola pikten dit feilloos op en spiegelden dit terug. Zodra Elise het gevoel had dat zij ‘in control’ was, resulteerde dit in een kordate aanpak van de situatie. Dit kwam mooi terug in de loopoefening met de honden.
In de tweede oefening mocht Elise op een deel van het terrein lekkere brokjes verstoppen. De honden waren zonder lijn en moesten wachten tot ze toestemming gaf tot zoeken. Elise vond dit heel spannend. Er was geen lijn en dus geen kader. Ook dat de honden naar haar moesten luisteren, vond ze lastig. Elise was bang dat ze het niet goed zou doen en daarmee kwamen er allerlei onzekerheden naar boven. Haar houding werd krampachtig. Er werd eerst aandacht besteed aan een ontspannen houding, goede gronding en rustige ademhaling. Elise ontspande zichtbaar, nam het terrein in zich op, nodigde met krachtige stem de honden uit die haar nieuwsgierig volgden. De honden gingen keurig zitten op het verzoek van Elise en raakten extra geïnteresseerd toen zij de brokjes ging verstoppen. Lola bleef keurig zitten, maar voor Franka, een zelfstandig handelende hond, was dit een lastige oefening. Franka stond op om alvast te gaan zoeken. Elise moest haar een paar keer toespreken en één keer zelfs terug sturen naar de plek, wat ook gebeurde. Toen de honden uiteindelijk het commando kregen om te gaan snuffelen, straalde Elise helemaal: Het was gelukt!
We legden de relatie tussen de oefening en haar coachvraag. Hoe kon ze dat wat haar geholpen had bij de honden vertalen naar haar dagelijks leven?
Ze realiseerde zich dat ze zich, ook al was ze onzeker, goed kon laten gelden. Dat ze het vermogen had om niet één keer, maar bij herhaling grenzen te stellen. Iets wat ze goed kon inzetten bij haar zus en haar ex-man. Door middel van de oefening had Elise een positieve ervaring opgedaan met het kordaat aangeven van grenzen met
behoud van rust en zachtheid. Twee, ogenschijnlijk tegengestelde gedragingen, die blijkbaar goed naast elkaar kunnen bestaan.
Aan het eind van de sessie wilde Elise toch nog even knuffelen met Lola, ze wilde de moeizame begroeting graag overdoen. Ze vroeg Lola naar haar toe te komen. Deze twijfelde en keek eerst naar Franka, die had haar tenslotte steeds op afstand gehouden. Maar Franka, die verderop was gaan liggen, keek terug en legde haar kop op haar poten alsof ze wilde aangeven dat haar taak erop zat. Lola ging naar Elise toe. Ze knuffelden even samen en toen Elise ‘klaar’ zei, ging Lola direct weg. Elise realiseerde zich dat dit het gevolg was van haar veranderde houding.
Ze concludeerde dat ze, met behulp van de honden, letterlijk gevoeld had dat ze grenzen aan kon geven ook al was ze onzeker. Dit was een nieuwe ervaring voor haar. Ze nam zich voor een gesprek met haar zus aan te gaan over hun onderlinge rolverdeling van zorgvrager en zorggever. Elise realiseerde zich dat ze zelf ook een aandeel in deze situatie had omdat ze onbewust uitstraalde zorg nodig te hebben. Met haar ex-man waren de rollen omgedraaid. Elise was de zorggever en hij de zorgvrager. Ook dat patroon wilde ze graag doorbreken door hem haar grenzen aan te geven en zich niet meer voor zijn gedrag verantwoordelijk te voelen.
Elise ging naar huis met een rugzak vol inzichten en een hoofd vol plannen.
Literatuurlijst
- Wijze lessen van je hond, Irene Glansbeek en Anja Gijsbers
- Lessen van honden, Bets Engel
- SpiegelTrainer een mooi beroep, Bets Engel
- Dier en nu, Eckhart Tolle
- Ruiter tussen twee werelden, Linda Kohanov
- Animal Assisted Therapy in Counseling, Cynthia Chandler
- Coachen met Paarden, Ruud Knaapen
Credits
Dit artikel is geschreven door: Marleen van Baal (Hond InZicht), Anja Gijsbers en Irene Glansbeek. De illustratie is van Jan Willem Nierop en de foto’s van Nathalie Bauland.
